(THE STORY OF VIETKINGS) Các loại trang phục thổ cẩm từ lâu đã trở nên vô cùng cần thiết và không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày của đồng bào các dân tộc thiểu số trên khắp đất nước Việt Nam. Thổ cẩm không chỉ là trang phục, trang sức mà còn là nét văn hóa đặc trưng riêng biệt độc đáo của mỗi tộc người. Ngoài giá trị nhân văn, các sản phẩm thổ cẩm còn thể hiện quan niệm về nhân sinh quan, thế giới quan cũng như các giá trị về phong tục tập quán khác nữa.

Thổ cẩm là một loại vải dệt thủ công theo phương pháp truyền thống với các họa tiết được bố trí xen lẫn, nổi lên trên bề mặt vải như được thêu. Những hoa văn này đem lại cho bề mặt vải sự tương phản về đường nét và màu sắc. Nghề dệt thổ cẩm được hình thành rất lâu đời ở Việt Nam, là một nét đặc trưng văn hoá của các dân tộc thiểu số. Trước đây, sản phẩm thổ cẩm được tạo ra chủ yếu nhằm phục vụ nhu cầu trong gia đình, làm của hồi môn khi con gái về nhà chồng, và một phần để trao đổi hàng hoá. Ngày nay, thổ cẩm còn là món quà lưu niệm ý nghĩa cho du khách thập phương, đặc biệt là du khách nước ngoài.

Trong văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số thì việc dệt thành thạo các loại Thổ cẩm đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong đời sống xã hội và là thước đo công dung ngôn hạnh của người phụ nữ. Từ trang phục đời thường cho đến các loại trang phục cầu kỳ, sặc sở trong đám cưới, đám hỏi, lễ hội,… đều được gìn giữ và lưu truyền bởi bàn tay khéo léo của những người phụ nữ trong gia đình.

Để ra được một tấm vải thổ cẩm hoàn thiện là cả một quá trình “căng sức, căng mình” theo đúng nghĩa đen của mỗi người dệt vải. Người dệt phải ngồi bệt xuống sàn, duỗi thẳng cả 2 chân để căng khung dệt, thẳng lưng để cuốn chỉ và căng chỉ lên khung. Cả tâm trí lẫn đôi tay đều phải hết sức tập trung trong từng đường chỉ, hạt cườm. Thổ cẩm truyền thống thường sử dụng nguyên liệu chỉ dệt bằng sợi bông, sợi lanh trên rừng, gai nhuộm sẫm. Hoa văn cũng bằng chỉ nhuộm phẩm màu tự nhiên.

Trang phục thổ cẩm như là một trong những giá trị văn hóa giúp phân biệt sắc thái giữa các vùng miền trong cộng đồng các dân tộc Việt. Mặc dù ở mỗi vùng miền sẽ có các đặc trưng riêng về kiểu dáng, màu sắc, như: màu chàm là màu độc tôn của người dân tộc cư trú ở vùng núi và cao nguyên; nâu là màu chủ đạo của cư dân sống ở đồng bằng, duyên hải; hay càng về phương Nam, màu sắc lại chuyển hóa thành màu đen; màu sáng là màu của cư dân có nguồn gốc đến từ Nam Đảo – Nam Á – Môn Khmer…

Mặc dù có chung chất liệu trong việc may thêu trang phục, phụ kiện, nhưng không vì vậy mà vải thổ cẩm ở mỗi dân tộc lại không có những nét riêng độc đáo với hoa văn trang trí cũng khác nhau, tượng trưng cho từng nhân sinh quan, tôn giáo, tín ngưỡng riêng của dân tộc đó. Nhưng có thể khẳng định, mỗi kiểu trang phục thổ cẩm đều là cả một công trình nghệ thuật tài hoa về mỹ thuật, hội họa và chọn lựa màu sắc.

Hầu như có thể tìm thấy hoa văn, màu sắc đặc trưng của thổ cẩm trên tất cả các loại trang phục của đồng bào dân tộc thiểu số. Và chính thổ cẩm, chứ không phải bất kỳ chất liệu nào khác, đã trở thành “vũ khí” tô điểm thêm nét đẹp, nét duyên cho các cô gái vùng cao. Những bộ váy áo đầy màu sắc, những hoa văn rực rỡ trên các loại mũ chụp đầu, khăn quấn,… đã để lại những ấn tượng vô cùng sâu sắc đối với khách du lịch. Đến với mùa lễ hội, được ngắm nhìn các chị, các em xúng xính trong sắc màu thổ cẩm cũng đủ làm say đắm lòng du khách vùng xuôi.

MỘT SỐ LÀNG NGHỀ DỆT THỔ CẨM NỔI TIẾNG

Làng nghề dệt thổ cẩm Châu Giang (An Giang)

Làng dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp (Ninh Thuận)

Nghề dệt lụa thổ cẩm Lũng Nọi (Cao Bằng)

Nghề dệt lụa thổ cẩm làng Teng (Quảng Nam)

Ngày nay, vải thổ cẩm ngày càng phổ biến hơn trong thời đại công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Phương pháp dệt thủ công đã được thay bằng máy móc với năng xuất cao, chất lượng ổn định. Điều này giúp cho công việc dệt vải được dễ dàng, đơn giản và nhanh chóng hơn so với trước đây. Tuy nhiên, những mặt hang thổ cẩm được dệt thủ công vẫn còn được yêu thích với sự mộc mạc và cũng là cách gìn giữ những nét văn hóa truyền thống của các đồng bào dân tộc ít người.

Vải thổ cẩm (hay các hoa văn trang trí) hiện đại đã được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực của đời sống từ thời trang đến đồ hoạ và cả trang trí nội thất. Và tất nhiên không thể không kể đến vai trò của thổ cẩm như một mặt hàng lưu niệm đậm chất dân tộc có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển du lịch địa phương và nâng cao kinh tế.

Bộ áo dài cách điệu của NTK Thuận Việt dựa trên chất liệu thổ cẩm đã giúp Hoa hậu Diễm Hương tỏa sáng trong cuộc thi Miss Universe năm 2012 và nhận được nhiều lời khen ngợi từ Ban Giám khảo và bạn bè quốc tế

Việc bảo tồn và phát triển nghề dệt thổ cẩm truyền thống không chỉ là đầu tư và giới thiệu sản phẩm đậm nét văn hóa truyền thống của người Việt Nam ra thế giới, mà còn tạo điều kiện cho ngành thổ cẩm Việt Nam được giao lưu học hỏi với ngành thổ cẩm của các quốc gia khác, nhằm vươn tới những tiến bộ mới trong kỹ thuật và những tiềm năng mới trong sáng tạo nghệ thuật.