Chùa tọa lạc trên ngọn núi Phượng Hoàng (Bổ Đà sơn), phía Bắc dòng sông Cầu, thuộc địa phận xã Tiên Sơn, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang (xã Tiên Lát, huyện Việt Yên, phủ Lạng Giang, tỉnh Bắc Ninh xưa). Chùa Bổ là một trong những nơi còn giữ nguyên bản nét kiến trúc truyền thống Việt cổ. Chùa có kiến trúc độc đáo và khác biệt so với các ngôi chùa truyền thống ở miền Bắc Việt Nam, vườn tháp đẹp và lớn nhất Việt Nam, nhiều cổ vật có giá trị và kho tàng di sản Hán - Nôm phong phú.

Kiến trúc chùa Bổ Đà không giống với bất kỳ ngôi chùa truyền thống nào ở miền Bắc Việt Nam, lối kiến trúc kiểu “Nội thông ngoại bế’, không quan trọng ở sự nguy nga tráng lệ mà quan tâm tới sự liên hoàn, thoáng đạt. Hệ thống tượng Phật nơi đây được bài trí theo dòng phái Lâm Tế có sự kết hợp với tín ngưỡng dân gian bản địa và Đạo giáo.

Lối vào Chùa là những dải tường bằng đất xù xì, rêu phong. Tường đất ở chùa Bổ Đà được làm bằng loại đất sỏi son ở núi Bổ Đà
 

Vườn Tháp lớn nhất Việt Nam

Một nét độc đáo ở chùa Bổ Đà là vườn tháp - nơi tàng lưu xá lị, tro cốt nhục thân của các tăng ni dòng Thiền Lâm Tế nằm ở bên trái khu nội tự và vườn chùa. Đó là bãi đất nằm nghiêng theo độ cao của dải núi Bổ Đà, có diện tích gần 8 nghìn m2. Bao quanh vườn tháp nhà chùa đã dùng đá núi, gạch chỉ và đất thó tạo nên bức tường thành để giữ gìn yên giấc ngủ ngàn thu cho các nhà tu hành đắc đạo.

Trải quan gần 300 năm kể từ khi sư tổ Phạm Kim Hưng cho tu bổ lần đầu tiên đến nay, chùa Bổ Đà gần 100 ngôi bảo tháp lớn nhỏ. Đặc biệt có ngôi tháp an táng tới 26 nhà sư. Họ đều là anh em cùng sơn môn, cùng tu một thầy, quý mến nhau muốn khi được về nơi tịch diệt vẫn được nằm cạnh nhau.
Một điều đặc biệt nữa mà du khách được chiêm bái ở vườn tháp chùa Bổ Đà, đó là khu vườn tháp có cả sư tăng và sư ni, điều hiếm thấy ở các dòng thiền phái khác.

Các ngôi bảo tháp đều được kiến tạo bằng đá, gạch chỉ và bít mạch bằng vôi vữa trộn với mật mía và bột giấy bản. Đa số các ngôi bảo tháp đều có tên nhưng do lâu năm nên nét chữ đã mờ phai nhiều. Trong lòng tháp thường có bia ghi bài vị và ghi thời gian sinh, hóa của các nhà sư vì vậy mỗi ngôi bảo tháp là những nguồn tư liệu chân thực giúp thế hệ sau này hiểu sâu sắc hơn về Thiền phái Lâm tế nói chung và lịch sử chùa Bổ Đà nói riêng.

Bộ Mộc bản Kinh Phật của Thiền phái Lâm Tế khắc trên gỗ thị cổ

Chùa Bổ Đà hiện còn lưu giữ Kho mộc bản kinh Phật nằm ở khu hậu viện của chùa, với mục đích muốn lưu truyền cho đời sau, vừa dùng làm phương tiện truyền dạy Phật pháp cho các môn đồ. Kho mộc bản kinh Phật ở đây được khắc từ năm 1740 đời vua Lê Cảnh Hưng (số năm được khắc trên ván kinh), còn bản sách kinh cuối cùng được khắc năm nào thì chưa rõ, nhưng trải qua 3 thế kỷ nhưng bộ mộc bản kinh vẫn giữ nguyên vẹn về hình thái.

Trải qua gần ba thế kỷ, những hoa văn, chữ nổi trên ván kinh bằng gỗ thị vẫn còn rất sắc nét, không hề bị mối mọt. Không chỉ có văn tự, những nghệ nhân rất tài hoa khi xưa đã chạm, khắc lên những ván gỗ nhiều hình ảnh tinh xảo.

Mộc bản lưu giữ ở chùa

Bên cạnh chốn tổ Vĩnh Nghiêm ở Yên Dũng, có thể nói sơn môn Bổ Đà là chốn tổ, trung tâm Phật giáo lớn thứ hai ở Bắc Giang, đóng vai trò quan trọng trong việc truyền bá và duy trì phát triển đạo Phật mà thiền phái Lâm Tế là chủ đạo.

Nơi lưu giữ các mộc bản kinh phật

Do ảnh hưởng của thiền phái Lâm Tế nên các nhà sư đã cho khắc những bộ kinh đi sâu nghiên cứu về thiền. Dù thể hiện những giáo lý và tư tưởng của Phật giáo Ấn Độ nhưng những ván kinh do được khắc ở Việt Nam, bởi những bàn tay của người Việt nên mang dấu ấn Việt khá rõ qua các hoa văn, họa tiết trang trí, trong nhiều bản kinh thể hiện triết lý gắn bó giữa đạo và đời.

Chùa Bổ Đà và UBND huyện Việt Yên - Bắc Giang hiện sở hữu 02 Kỷ lục Việt Nam: Bộ Mộc bản kinh phật của thiền phái Lâm Tế khắc trên gỗ thị cổ nhất và Ngôi chùa có vườn tháp lớn nhất Việt Nam được xác lập vào năm 2016.