Vườn quốc gia Ba Bể có tọa độ là 105°36′55″ kinh đông, 22°24′19″ vĩ bắc với độ cao 178m, so với mực nước biển nằm trên địa bàn 5 xã Nam Mẫu, Khang Ninh, Cao Thương, Quảng Khê, Cao Trĩ thuộc huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn. Vườn quốc gia này cách thành phố Bắc Kạn 50km và Hà Nội 250km về phía bắc. Vườn quốc gia Ba Bể là một điểm du lịch sinh thái lý tưởng với phong cảnh kỳ thú và sự đa dạng sinh học.
Một góc của vườn quốc gia Ba Bể
Vườn quốc gia được hình thành cách đây hơn 200 triệu năm do cuộc kiến tạo lục địa Đông Nam Á cuối kỷ Camri đã đưa một khối nước khổng lồ với bề mặt xấp xỉ 5 triệu m2 và chiều dày hơn 30m lên lưng chừng vùng núi đá vôi, tạo ra hồ Ba Bể. Hồ Ba Bể "Slam Pé" (ba hồ), là tên gọi chung của 3 hồ thông nhau gồm Pé Lầm, Pé Lù và Pé Lèng.
Miệng hang Động Puông
Những khối đá thạch nhũ bên trong động Puông với màu sắc lạ kỳ
Vườn Quốc gia Ba Bể được thành lập theo quyết định số 83/TTg ngày 10/11/1992 của Chính phủ với diện tích 7.610 ha, trong đó có 3.226 ha là phân khu bảo vệ nghiêm ngặt và hơn 300 ha diện tích mặt hồ.
Giá trị nổi bật của hồ là đa dạng sinh học. Năm 2012, Tổ chức Kỷ lục Việt Nam xác lập Vườn Quốc gia Ba Bể là "Hồ nước ngọt tự nhiên trên núi đá vôi độc đáo nhất". Hồ Ba Bể có chiều dài hơn 8km, chỗ rộng nhất khoảng 3km, sâu khoảng 20 đến 30m. Xung quanh hồ là quần thể du lịch Ao Tiên, đảo Pò Giả Mải, động Puông, thác Đầu Đẳng... Ngoài những giá trị về mặt cảnh quan và địa chất, hồ Ba Bể còn là nơi cư ngụ của những loài rất quý hiếm. Thực vật có 1.281 loài thực vật thuộc 162 họ, 672 chi, trong đó có nhiều loài thực vật quý hiếm có giá trị được ghi vào Sách Đỏ của Việt Nam và Thế giới. Các loài cây gỗ quý, hiếm như: Nghiến, Đinh, Lim, Trúc dây…
Đây là khu vực được các nhà khoa học trong và ngoài nước đánh giá là trung tâm đa dạng và đặc hữu cao nhất về loài lan không chỉ của Việt Nam mà còn của cả toàn vùng Đông Nam Á. Ở đây có 182 loài lan, một số loài lan là đặc hữu, chỉ phát hiện thấy duy nhất ở vùng này.
Khu hệ động vật của vườn quốc gia Ba Bể rất phong phú với 81 loài thú, 27 loài bò sát, 17 loài lưỡng cư, 322 loài chim, 106 loài cá, 553 loài côn trùng và nhện. Trong đó có nhiều loài có giá trị, quý hiếm đã được Việt Nam và Quốc tế ghi vào Sách Đỏ.
Đến hồ Ba Bể, du khách có thể dạo quanh hồ nước bằng thuyền độc mộc rất đặc trưng của dân tộc bản địa hoặc bằng thuyền máy ngắm nhìn nhiều thắng cảnh tự nhiên.
Với nhiều nét đặc trưng độc đáo và thắng cảnh thiên nhiên đẹp, tháng 3/1995, hồ Ba Bể đã được Hội nghị Hồ nước ngọt thế giới tổ chức tại Mỹ công nhận là một trong 20 hồ nước ngọt đặc biệt của thế giới cần được bảo vệ và phát triển. Ngày 13/03/1977, Ba Bể được công nhận là danh lam thắng cảnh và di tích lịch sử. Ngày 30/09/1996, hồ Ba Bể được Bộ Văn hóa Thông tin công nhận là Di tích lịch sử văn hoá. Cuối năm 2004, Vườn quốc gia Ba Bể được công nhận là di sản ASEAN, đặc biệt trong đó có hồ Ba Bể - một trong những hồ nước ngọt tự nhiên lớn nhất Việt Nam, đã được công nhận là di tích lịch sử văn hóa quốc gia năm 1996.
