Vốn cho khởi nghiệp thường đến từ hai kênh cơ bản: Truyền thống và mới nổi. Trong đó, vốn ở kênh truyền thống có thể từ tự có, người thân và gia đình, các quỹ đầu tư mạo hiểm, ngân hàng, sàn chứng khoán, ngân sách và các tổ chức NGOs. Ở kênh mới nổi, các nhà đầu tư thiên thần (angel invertors) và các tổ chức thúc đẩy doanh nghiệp sẽ hoàn thiện vai trò dẫn vốn để các ý tưởng của các nhà đầu tư có cơ hội trở thành hiện thực.
Các kênh huy động vốn của Startup
Trải qua ba thế hệ doanh nhân từ đời doanh nhân 1.0 đến đời 3.0 hiện tại, đã có hàng trăm ngàn doanh nghiệp khởi nghiệp từ kênh vốn truyền thống. Vấn đề là ngay cả trong kênh vốn được gọi là truyền thống, sự khuyết thiếu vẫn còn rất lớn.
Phát biểu trong hội thảo “Phát triển thị trường vốn cho doanh nghiệpkhởi nghiệp” vừa diễn ra tại TPHCM, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ khẳng định: “Chúng ta nói nhiều đến chủ trương của Đảng và Nhà nước coi kinh tế tư nhân là động lực phát triển đất nước. Chúng ta cũng nói nhiều đến cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ, doanh nghiệp khởi nghiệp. Tuy nhiên, nhận thức của đông đảo cộng đồng doanh nghiệp và những người khởi nghiệp, về khởi nghiệp, vẫn còn rất mới mẻ so với các quốc gia đi trước. Theo quan niệm của tôi, hệ sinh thái khởi nghiệp phải hội tụ 4 yếu tố: 1. Tạo dựng khung khổ pháp lý thích hợp thuận lợi cho khởi nghiệp. 2. Phải có sự năng động sáng tạo của bản thân các nhà startup. 3. Phải có sự tham gia đầu tư của các nhà đầu tư, các quỹ. 4, Phải có những điều kiện, thể chế để hỗ trợ cho hoạt động khởi nghiệp, ví dụ như vườn ươm doanh nghiệp. Do đó chúng ta đã không đặt chung chung về vấn đề khởi nghiệp, mà đi sâu vào vấn đề các nhà khởi nghiệp mong đợi, chính là vốn”.
Phó Thủ tướng nhấn mạnh: “Gần đây xuất hiện sàn giao dịch chứng khoán chuyên biệt cho các doanh nghiệp khởi nghiệp… Đặc thù tài trợ vốn cho hoạt động khởi nghiệp khác với tài trợ vốn cho các hoạt động kinh doanh kể cả giai đoạn ươm tạo, tăng tốc, thương mại hóa vì tính mạo hiểm do đó tài trợ vốn truyền thống như ngân hàng không thích hợp. Vì vậy, tài trợ cho hoạt động khởi nghiệp đầu tư mạo hiểm, sẽ trông vào các nhà đầu tư mạo hiểm, các quỹ đầu tư thiên thần…”.
Theo ông Lê Thanh Tâm, CEO IDG Asean, một Tập đoàn đầu tư mạo hiểm rất quen thuộc với các nhà Startup thì Việt Nam đã hội tụ nhiều quỹ đầu tư mạo hiểm, rót vốn tư nhân… quan tâm đến lĩnh vực kinh doanh khởi nghiệp. Tuy nhiên số vốn huy động được để đầu tư khởi nghiệp vẫn quá mức khiêm tốn. “Suốt 14 năm qua, mới chỉ có 800 doanh nghiệp huy động được số vốn hơn 500 triệu USD. Trong khi đó, ở quốc gia khởi nghiệp Israel, riêng năm 2015, nguồn vốn hỗ trợ cho khởi nghiệp đã đạt trên 300 triệu USD với đối tượng hỗ trợ cụ thể hơn 1000 doanh nghiệp. Có những doanh nghiệp công nghệ nhận những khoản hỗ trợ không hoàn lại lên tới trên 1 triệu USD/doanh nghiệp. Do đó nếu thực sự thu hút được nguồn vốn mạnh vào các doanh nghiệp khởi nghiệp, Việt Nam sẽ có trợ lực rất tốt để phát triển”.
900.000 là số lượng doanh nghiệp đăng ký hoạt động tại Việt Nam, nhưng chỉ có 528.000 doanh nghiệp đang hoạt động.
Bao lâu cho sàn giao dịch chứng khoán của doanh nghiệp khởi nghiệp?
Ở Việt Nam, khái niệm sàn giao dịch chứng khoán vẫn chỉ đang tập trung cho những doanh nghiệp đã hoạt động ổn định và có quy mô khá. Việc “cổ phần hóa” các doanh nghiệp khởi nghiệp dường như là câu chuyện tự thân của từng doanh nghiệp khởi nghiệp, không đại chúng, ít thanh khoản, cơ hội để huy động càng dày thêm các rào cản.
Dẫn kinh nghiệm từ quốc gia Khởi nghiệp Israel, Phó Thủ tướng cho biết cách đây 20 năm Israel có quỹ đầu tư Khởi nghiệp của Chính phủ, nhưng bây giờ họ có các quỹ đầu tư mạo hiểm mỗi quỹ 1 tỷ USD, mang lại doanh thu hàng tỷ USD cho quốc gia này, trong đó doanh thu từ nông nghiệp rất ít, chủ yếu là dịch vụ. Riêng quỹ khởi nghiệp của Chính phủ đã được cổ phần hóa. Hàn Quốc cũng có Quỹ đầu tư thiên thần của Chính phủ để tài trợ cho hoạt động khởi nghiệp. Chủ tich Uỷ ban Giám sát Tài chính Hàn Quốc cho biết, nếu những dự án startup thất bại từ nguồn đầu tư Chính phủ, các nhà quản lý quỹ được miễn trừ trách nhiệm. Điều đó đặt ra vấn đề Chính phủ Việt Nam nên có Quỹ đầu tư thiên thần cho các startup? Nhưng nếu chỉ phụ thuộc như vậy sẽ không đủ. Chúng ta lắng nghe kinh nghiệm của Hàn Quốc trong hoạt động thu hút vốn cho khởi nghiệp, đó chính là sàn giao dịch chứng khoán cho các hoạt động khởi nghiệp.
Theo quan điểm của Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ, Chính phủ sẽ có những giải pháp để góp phần xây dựng và kiện toàn hệ sinh thái khởi nghiệp. “Chính phủ sẽ đồng hành, hết lòng với doanh nghiệp, coi mình là nhà ươm tạo trong giai đoạn đầu của các DN khởi nghiệp. Chúng ta nhanh chóng cần có những khung khổ về mặt pháp luật, thể chế, sớm đưa khởi nghiệp thành hoạt động thực chất thành phong trào không chỉ địa phương mà còn phải trở thành quốc gia, còn để trở thành quốc gia khởi nghiệp như Israel phải rất dài. Riêng đối với sàn giao dịch chứng khoán chuyên biệt, để tạo lập được sàn này có lẽ cần ít nhất 5 năm. Tôi mong muốn 2-3 năm, TPHCM có thể tiên phong thí điểm trước, xây dựng thể chế thu hút đầu tư vốn tư nhân để sớm tạo lập sàn chứng khoán”.
Như vậy, các startup Việt đang hy vọng 1 ngày không xa, họ sẽ sớm nhận được sự hậu thuẫn từ Quỹ đầu tư khởi nghiệp của Chính phủ. Bản thân các nhà đầu tư cá nhân, tổ chức có khẩu vị và khả năng chấp nhận mạo hiểm, cũng sẽ sớm có cơ hội đầu tư vào những doanh nghiệp mạo hiểm mà không lo bị chon vốn quá lâu hoặc “chết” vốn khi doanh nghiệp startup “chết yểu”, bởi với sàn giao dịch chứng khoán chuyên biệt, khả năng thanh khoản và thoái vốn sẽ cao hơn. Cơ hội của những quỹ đầu tư tập hợp được nguồn lực xã hội để đầu tư sinh lợi cũng lớn hơn. Không thể không nói rằng các doanh nghiệp khởi nghiệp Việt ít cơ hội làm nên “cơm cháo”, khi chúng ta đã có FPT, Thế giới Di động, Hoa Sen Group… và hàng trăm doanh nghiệp mạnh khác, đã đi đến thành công nhờ vào ý tưởng và sự dấn thân của những cá nhân.
