Đình Thạch Khoán: Nơi giao thoa văn hóa Việt - Mường
Định cư trên khắp các vùng miền đất cổ Thanh Sơn từ rất sớm, nhưng cộng đồng người dân tộc Mường chỉ để lại duy nhất ở xã Thạch Khoán một ngôi đình cổ với kiến trúc độc đáo, kết hợp hài hòa giữa hai nền văn hóa Việt - Mường. Ngôi đình cổ đó chính là đình Thạch Khoán.
Đình Thạch Khoán nằm tại xã Thạch Khoán, huyện Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ. Đình thờ Tản Viên Sơn Thánh, cùng 3 công chúa con của vua Hùng là Ngọc Hoa công chúa, Tiên Dung công chúa, Thủy Tiên công chúa và 4 vị thổ tù họ Đinh người Mường xã Thạch Khoán - những người có công giúp vua Lê Thái Tổ đánh đuổi giặc Minh, gìn giữ quê hương được các triều vua sắc phong, sử sách lưu danh.
Đình Thạch Khoán ban đầu có kiến trúc nhỏ và đơn sơ với vật liệu xây dựng chủ yếu là gỗ, tre, nứa, lá cọ… Năm 1905 - đình được xây mới, 1914 bị đốt cháy. Năm 1925 - đình được trùng tu. Năm 1967 được Nhà nước và nhân dân địa phương tu sửa lại và tồn tại cho đến ngày nay.
Đình được xây dựng theo hình chữ “Nhất” gồm 5 gian, hai dĩ. Qua một vài lần trùng tu, đình vẫn giữ được hệ thống hoành phi, sắc phong cổ rất phong phú và có giá trị lịch sử, văn hoá.
Năm 2001, đình Thạch Khoán được xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia, đó là động lực để người dân địa phương cũng như những vùng lân cận tiếp tục gìn giữ không gian văn hóa độc đáo.
Và lễ hội đình Thạch Khoán là lễ hội gắn với ngôi đình cổ duy nhất của người dân tộc Mường ở huyện miền núi Thanh Sơn nhằm tri ân công đức Thánh Tản Viên và các bậc tiền nhân đã khai phá, xây dựng nên mảnh đất này.
Lễ hội đình Thạch Khoán
Lễ hội đình Thạch Khoán được tổ chức vào ngày 24 và ngày 25 tháng Giêng hàng năm, gồm 2 phần: phần lễ và phần hội.
Trước ngày lễ hội Ban tổ chức sẽ chọn 22 người già phúc hậu, con cháu thảo hiền, gia đình đoàn kết xếp vào hàng quan viên cúng tế, để thực hiện các hoạt động nghi thức trong phần lễ như tổ chức rước kiệu, dâng hương theo nghi lễ truyền thống, và cuối cùng phần tế lễ. Việc viết văn tế là công việc rất quan trọng. Nội dung văn tế cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận gió hòa, mùa màng tốt tươi, mọi người hạnh phúc. Tế xong đem hóa bài văn tế, năm sau viết lại.
Lễ rước kiệu trong lễ hội đình Thạch Khoán
Đọc văn tế lễ là phần quan trọng trong lễ hội
Trong ngày mở hội còn tổ chức nhiều trò chơi dân gian như: Ném còn, chơi đu, bịt mắt bắt vị, đi cầu thăng bằng, thi đấu bóng chuyền thu hút được nhiều người dân trong và ngoài xã tham gia.
Các hoạt động trong phần hội diễn ra sôi nổi
Bên cạnh đó, phần hội còn có các hoạt động giao lưu văn hóa của các khu dân cư: Thi gói, nấu bánh chưng, giã bánh giầy, diễn tấu cồng chiêng, đâm đuống, liên hoan văn nghệ quần chúng và các trò chơi dân gian, hoạt động dân gian quần chúng: kéo co, ném còn, chơi đu, bịt mắt, thi đấu bóng chuyền…Lễ hội đình Thạch Khoán là một trong những lễ hội tổ chức nhiều trò chơi dân gian mang nét đặc trưng nhất trên đất Tổ.
Trải qua bao thăng trầm thời gian, đình và lễ hội đình Thạch Khoán đã trở thành di sản văn hóa lịch sử, là điểm hội tụ văn hóa tâm linh, trung tâm sinh hoạt văn hóa, tinh thần cộng đồng, làng xã của dân tộc Mường ở Thanh Sơn và các vùng lân cận.
