Lễ hội cúng biển Mỹ Long diễn ra vào hai ngày 11 và 12 tháng năm (âm lịch) hàng năm tại ngôi miếu thờ Bà Chúa Xứ, mở rộng ra khắp địa bàn thị trấn Mỹ Long, huyện Cầu Ngang, tỉnh Trà Vinh.

Theo những người lớn tuổi trong xã kể lại, lễ hội này đã được tổ chức lần đầu tiên từ năm 1917 nhằm thể hiện lòng thành của ngư dân trong vùng nhằm cầu cho mùa biển sắp tới mưa thuận gió hòa, sóng yên biển lặng, việc đánh bắt hải sản được thuận lợi, đồng thời lễ hội còn mang tính chất tạ ơn cá Voi (cá Ông) mà ngư dân nơi đây thường gọi là Nam Hải.

Và từ lâu lễ hội cúng biển đã trở thành ngày hội lớn không chỉ của ngư dân Mỹ Long, người dân trong tỉnh Trà Vinh mà còn thu hút đông đảo khách thập phương từ các tỉnh lân cận như Tiền Giang, Bến Tre, Vĩnh Long, Sóc Trăng… về tham dự.

Do được phối tự tại ngôi miếu Bà Chúa Xứ nên lễ hội cúng biển Mỹ Long bao gồm một chuỗi các nghi thức vừa là lễ hội Nghinh ông vừa là lễ hội Vía bà. Đây chính là nét đặc thù của lễ hội cúng biển Mỹ Long so với các lễ hội cùng dạng thức tại các tỉnh ven biển từ Trung bộ vào Nam.

Lễ chính sẽ bắt đầu vào sáng sớm ngày 11 tháng năm, âm lịch.

Đầu tiên là lễ Tế Tiên hiền – Hậu hiền, là những bậc bề cao trước đây có công khai hoang lập làng, khai sáng nghề đóng đáy biển để con cháu có được làng nghề trù phú hôm nay.

Nghi thức Chánh tế lễ hội cúng biển Mỹ Long được người dân địa phương tổ chức trang trọng để cầu an, cầu cho mưa thuận gió hòa, khoang thuyền đầy cá tôm trong những chuyến ra khơi

Nghi thức Tế Tiên hiền – Hậu hiền vừa xong cũng là lúc thủy triều bắt đầu lên, khoảng 9 giờ sáng, sẽ tiến hành lễ Nghinh ông – nghi thức chính của lễ hội cúng biển. Trước khi Nghinh ông, đoàn rước gồm các vị chức việc, các bô lão hóa trang thành Quan Công, Châu Xương, Quan Bình cùng vị pháp sư và một số ngư dân có tuổi lên chiếc thuyền đánh cá có năng suất tốt nhất trong mùa đi biển vừa qua để ra khơi nghinh đức Ông về chứng giám.

Trang trí thuyền trước khi làm lễ Nghinh Ông

Trước khi Nghinh ông, đoàn rước gồm các vị chức việc, các bô lão hóa trang thành Quan Công, Châu Xương, Quan Bình cùng vị pháp sư và một số ngư dân có tuổi lên chiếc thuyền đánh cá có năng suất tốt nhất trong mùa đi biển vừa qua để ra khơi nghinh đức Ông về chứng giám

Buổi chiều, sau khi cung thỉnh đức Ông về, ban tổ chức tiến hành nghi thức Tế Thần nông. Tuy là làng chài, đại đa số sống bằng nghề đi biển nhưng truyền thống văn minh lúa nước cội nguồn vẫn chi phối đời sống tâm linh người dân thị trấn Mỹ Long.

Buổi tối, là thời gian dành cho nghi thức Chánh tế Bà Chúa Xứ,  kèm theo các hoạt động bóng rỗi – địa nàng đặc trưng của lễ hội Vía bà diễn ra đến tận khuya.

Hát bóng rỗi - hình thức diễn xướng tổng hợp có chức năng thực hành nghi lễ

Nghi thức Nghinh ngũ phương được tiến hành vào buổi sáng ngày 12 tháng năm âm lịch. Từ trung tâm ngôi miều Bà Chúa Xứ, đoàn người hóa trang giống như rước Nghinh Ông chiều hôm trước sẽ cùng đoàn lân, dàn nhạc và nhiều dân làng bổn hội hình thành đám rước qua các xóm dân cư vòng quanh thị trấn. Trên đường đi, đám rước sẽ nhận gạo muối, giấy tiền vàng bạc của người dân từ các bàn hương án cho vào bàn nghinh, hàm ý gom hết bao điều xui rủi, tai ương, dịch bệnh để làng xóm được bình an, sức khỏe dồi dào cho mùa đi biển mới.

Cuối cùng là nghi thức Tống quái diễn ra vào khoảng 9 giờ với nhiều lễ vật và trong đó không thể thiếu con heo trắng “toàn sinh toàn sắc” cùng hương đăng, trà rượu, hoa quả, gạo muối, vàng mã… Đúng ngọ, ngày 12 tháng năm âm lịch, Ban tổ chức sẽ đặt heo lên chiếc tàu nhỏ, có đáy được kết bằng chuối cây, vỏ tàu thì bằng nan tre, được dán giấy vẽ màu giống như tàu thật, trong tàu có đủ tài công, thủy thủ và các vật dụng đi biển đều được làm bằng giấy. Khi tàu chở đầy đủ lễ vật, tàu sẽ dần trôi theo dòng nước và chuông trống vang lên. Đến khi ở trên bờ không còn thấy nữa thì một hồi trống kết thúc buổi lễ này.

Vật phẩm dâng cúng 

Tàu Tống quái được thả ra biển

Cùng với những nghi thức được tiến hành theo truyền thống, lễ cúng biển Mỹ Long ngày nay còn có rất nhiều trò chơi phục vụ cho nhu cầu giải trí của ngư dân như biểu diễn văn nghệ, đi cà kheo, thi đấu thể thao... tạo nên một không khí vui tươi trong những ngày lễ hội.

Cúng biển Mỹ Long là một hoạt động văn hóa truyền thống gắn với tín ngưỡng  người dân thị trấn Mỹ Long bảo tồn và thực hiện liên tục trong gần một thế kỷ đã qua. Qua từng năm, lễ hội này được tiến hành một cách trọng thể, quy củ hơn, thu hút đông đảo hơn người dân trong, ngoài tỉnh và là dịp để những người con của quê hương đang định cư, làm ăn, sinh sống ở nước ngoài tìm về cội nguồn, thăm lại quê cha đất tổ.

Năm 2013, Lễ hội cúng biển Mỹ Long đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành Quyết định số 3820/QĐ/BVHTTDL, đưa vào danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.