Lễ hội Cầu an Bản Mường được xem là một trong những lễ hội truyền thống mang ý nghĩa rất quan trọng với người dân tộc Thái tại vùng núi Tây Bắc. Lễ hội thường được tổ chức vào cuối tháng Giêng, đầu tháng Hai âm lịch hàng năm.
Lễ hội Cầu an Bản Mường liên quan mật thiết đến đời sống vật chất, tinh thần và văn hóa tâm linh của cả Bản Mường. Bên cạnh đó còn liên quan đến mùa màng, sức khỏe và công việc làm ăn trong năm. Do vậy, lễ hội được tổ chức rất trọng thể, vui vẻ, thu hút sự tham gia của đồng bào ở địa vực lớn (Bản, Mường). Trong lễ hội mọi người không chỉ thể hiện khát vọng cầu an cho cuộc sống, mối quan hệ khăng khít giữa thần và người mà còn mong muốn, cầu khẩn mùa màng bội thu, gia súc sinh sôi. Ngoài ra, lễ hộicòn mang tính chất tạ ơn thần linh đã cho mùa màng bội thu, đem sự no ấm đến cho mọi người.
Lễ hội này thường được tổ chức tại một bãi rộng, nơi có nguồn nước (mở nước), nhiều khi là nguồn nước thiêng, hoặc ở cạnh rừng (bìa rừng) trong hai hoặc ba ngày. Từ địa vực mà sự hiến sinh gắn với một biểu hiện của thần linh hay bản thân thần linh (sấm, mưa, thuồng luồng, thổ công, thổ địa...). Nhiều người cho biết, ở Mộc Châu, lễ hội này được tiến hành ở đầu nguồn nước thuộc một bản được chọn (thường là bản Mòn). Đây là nguồn nước thiêng, gần rừng thiêng, nơi cư trú của thần thuồng luồng đầy uy lực. Ở người Thái Mai Châu, thì lễ hội lại được tổ chức ở bãi rộng gần đình như các lễ hội ở châu thổ, đồng bằng. Có nơi, người ta tổ chức lễ ở các miếu thờ thổ công, thổ địa của bản, của gia đình, ở vườn và ở đầu ruộng.
Nghi lễ cúng thần linh cơ bản là hiến sinh trâu (nơi là một cặp trâu đực to, trắng – đen, nơi thì một con, nhiều nơi cúng cả gà, lợn). Nhưng đa số người Thái hiến tế cặp trâu đen – trắng cỡ từ mười tuổi trở lên, trong đó, con trâu trắng chính là vật thiêng để lễ tế thần. Người chịu trách nhiệm chính trong tổ chức lễ hội cầu an bản mường là a nha, tuy nhiên người trực tiếp điều hành buổi lễ lại chính là ông thầy cúng (mo mường).
Sau đó dân bản bày mâm cỗ cúng để cúng tổ tiên. Mâm cỗ cúng ông a nha được đặt ở giữa khu đất, đặc biệt, mâm cúng này phải sử dụng đầy đủ các bộ phận của con trâu và con lợn để hiến tế. Những mâm còn lại của các bản, ngoài thịt trâu, cơm rượu… còn phải có gà vịt, đặt ở hai bên mâm cúng chính, dành để cúng các vị thần khác. Để bắt đầu buổi lễ, mo mường sẽ quỳ trước các mâm cỗ này, a nha ở phía sau, dân mường quỳ xung quanh hành lễ. Trong không khí trang nghiêm, linh thiêng, ông mo trang trọng, xuất thần đọc bài cúng đã thông thuộc, mời tổ tiên (ông cha bà cố nội ngoại tiếng Thái là Pao pu pang cải), thần đất (Chau đỉn), chủ nguồn nước (Chau nặm bo), thổ công thổ địa… về nhận lễ vật.
Dân chúng trong mường, ngoài bản, bất kể già trẻ gái trai đều có nghĩa vụ tham gia, đóng góp tùy sức mình và được quyền tham dự lễ hội của mường. Sau nghi lễ tế thần sẽ là cuộc ăn uống cộng cảm vui vẻ nhưng phải đúng nghi lễ của tất cả người dân trong làng. Các ông mo mường, a nha làm phép ở mâm cỗ chính, rồi đi từng mâm. Ở mỗi mâm các ông ăn một miếng thịt, uống một hớp rượu. Kế đó, cả bản ăn uống vui vẻ cho bằng hết các mâm trên bàn ăn gỗ, không được bỏ thừa hay đem về. Cuối cùng là những trò bách hý trong hội lễ: Hoạt động hội hè, trò chơi, văn nghệ, thể thao… rất vui vẻ với tiếng chiêng, trống vô cùng náo nhiệt.
Lễ hội cầu an bản Mường là một nét đẹp văn hóa của người dân tộc Thái vừa thể hiện niềm tin vào tâm linh vừa thể hiện sức mạnh của con người; cầu phúc cho một cuộc đời hạnh phúc, an bình, vừa bộc lộ khả năng vui chơi, thi tài…
