Từ xa xưa, giống bưởi Đại Minh (xã Đại Minh, huyện Yên Bình, Yên Bái) nổi tiếng là bưởi tiến vua từ thời đại Hùng Vương. Giống bưởi quý ấy là nơi bắt nguồn cho bưởi Đoan Hùng ngày nay. Khi mang về trồng trên đất Đoan Hùng, bưởi ưa thổ nhưỡng, khí hậu và sự dày công chăm sóc của người nông dân đã bén rễ, sinh trưởng và cho ra những trái bưởi ngọt lành. Theo thời gian, dù vào những thời điểm khó khăn nhất của cuộc sống, chiến tranh, bão lụt, mất mùa, người dân ở đôi bờ sông Lô vẫn kiên trì giữ cho đất mình giống bưởi quý. Mỗi năm lại nhân giống thêm nhiều gốc bưởi. Dần dần, nhiều vườn bưởi được mọc lên, quả ăn không hết, người dân mang bán tại chợ phiên, ven quốc lộ hoặc gửi về bán ở miền xuôi. Nhờ thế, khắp các vùng ở miền Bắc, miền Trung  đều biết đến danh tiếng  giống bưởi quý của Đoan Hùng.

 Đoan Hùng, Phú Thọ từ lâu đã nổi tiếng với thương hiệu bưởi Đoan Hùng. Loại quả có cùng tên với vùng đất đã tự nói lên sự độc đáo, chỉ có ở vùng quê này.

Bưởi Đoan Hùng có 2 giống bưởi ngon là bưởi Sửu Chí Đám và bưởi Bằng Luân. Giống bưởi Sửu Chí Đám được nhân dân xã Chí Đám nhân ra từ cây bưởi ngon của nhà một lão nông có tên là Sửu cách đây hơn 200 năm. Từ đó tên ông được đặt cho giống bưởi. Nhờ thổ nhưỡng và khí hậu phù hợp ở dải đất vùng ven sông Lô, sông Chảy, bưởi Sửu Chí Đám sau 5 năm trồng là cho quả có chất lượng tốt, cây 15 tuổi có năng suất từ 100 – 150 quả. Còn giống bưởi Bằng Luân có cách đây khoảng 200 đến 300 năm, là giống có nhiều nhất ở Đoan Hùng, và được trồng nhiều nhất là ở xã Bằng Luân, huyện Đoan Hùng. Bưởi Bằng Luân có dạng lá nhỏ, quả nhỏ có hình cầu dẹt hoặc dạng hình lá to, quả to, tròn đều. Điều đặc biệt là bưởi Sửu Chí Đám và Bằng Luân dù qua bảo quản 5 – 6 tháng quả vẫn giữ được chất lượng tốt.

Vào mùa thu hoạch (từ giữa tháng 8 đến tháng 12 âm lịch hàng năm) những vườn bưởi chuyển sắc vàng rực rỡ bắt mắt. 

Cây bưởi Đoan Hùng gắn bó sâu nặng với cuộc sống của người dân nơi đây. Để có được những trái bưởi vàng, người trồng bưởi đã dành cả tấm lòng, tâm sức của mình cho những mùa bưởi. Ngay từ khi bưởi trổ hoa thì việc chăm sóc bưởi đã vô cùng dày công và tỉ mỉ. Các công đoạn như thụ phấn cho bưởi, cắt tỉa những quả nhỏ, tưới nước, bón phân và diệt sâu bọ cho bưởi được người nông dân không quản một nắng hai sương. Đến thời điểm thu hái, nếu không đúng mùa vụ, nếu để quá, những quả bưởi khi đã xuống nước trở nên khô và mất đi giá trị. Vì thế, vào độ giữa mùa thu, đầu đông, tiết trời se se lạnh là lúc người nông dân ở các xã của Đoan Hùng bắt đầu hái bưởi.

Bưởi hái xuống sau khi đã ngả vàng. Những trái bưởi tròn, căng mọng, vàng ươm được lựa chọn, phân loại kỹ lưỡng sau đó để xuống nền đất mát. Theo lời kể của những người trồng bưởi, quả bưởi Đoan Hùng có đặc tính sau khi hái có thể để được từ 5-6 tháng mà quả vẫn tươi bình thường, vỏ càng mỏng đi.

Bưởi Đoan Hùng có những đặc điểm khác so với những giống bưởi quý khác trên cả nước: quả bưởi nhỏ, thon tròn, vỏ mỏng, múi dày, tôm mọng nước. Bưởi Đoan Hùng có vị thơm, vị ngọt thanh khiến ai được thưởng thức một lần cũng sẽ nhớ mãi. Đặc biệt, khi những quả bưởi Đoan Hùng đã chín già, người dân hái xuống, để dưới nền nhà sẽ giữ được tới nửa năm, vỏ bên ngoài héo nhưng múi bên trong vẫn căng mọng. Quả càng héo, độ ngọt của bưởi càng tăng. Hiện nay, những quả bưởi to, ngon bán với giá từ 80-100 ngàn đồng/quả, thấp nhất là 15 ngàn đồng/quả, tùy vào loại bưởi, vườn bưởi, kích cỡ của quả. Vào những ngày thu hái bưởi, người dân chọn hái những quả bưởi to nhất, vàng đẹp nhất để dâng cúng các Vua Hùng, dâng cúng tiên tổ như một sự tri ân công đức của tổ tiên.

Bình quân mỗi cây bưởi cho thu nhập từ 4 đến 6 triệu đồng. Những hộ có vườn bưởi đã trở thành tài sản lớn của gia đình với mức thu nhập từ 200 đến 300 triệu đồng/năm, cá biệt có hộ thu nhập hàng tỷ đồng. 

Vào dịp Lễ hội đền Hùng, các hội chợ, người dân Đoan Hùng lập nên những gian hàng bưởi Đoan Hùng để giới thiệu cho người dân mọi miền trên đất nước biết và thưởng thức trái bưởi quý, như một đặc sản, một dấu ấn sinh động về miền hoa thơm trái ngọt nơi vùng Đất Tổ. Từ tháng 3/2006, sản phẩm bưởi quả Đoan Hùng được Cục Sở hữu Trí tuệ thuộc Bộ Khoa học Công nghệ ghi nhận vào sổ đăng ký quốc gia tên gọi xuất xứ hàng hoá và được Nhà nước bảo hộ vô thời hạn. 

Quả bưởi Đoan Hùng là đặc sản không chỉ của vùng đất Tổ Phú Thọ mà thương hiệu đã vang xa cả nước. Những quả bưởi vàng ngọt đã được đưa đến các thị trường gần xa và trở thành một thức quà quý.

Năm 2022 vừa qua, 36 vạn quả bưởi Đoan Hùng ước tính 40 tấn được sản xuất theo tiêu chuẩn VietGap đã được xuất khẩu sang nước Cộng hòa Liên bang Nga. Đây là lần đầu tiên trái bưởi vùng đất Tổ Phú Thọ vươn ra thế giới. Người nông dân trồng bưởi Đoan Hùng có thêm cơ hội để phát triển kinh tế và dành tâm huyết cho những cây bưởi. Cây bưởi trở thành cây làm giàu cho các hộ gia đình và địa phương. Thương hiệu bưởi Đoan Hùng như được chắp cánh để hương thơm và ngọt lành của trái bưởi Đoan Hùng sẽ vươn xa ra thị trường thế giới.

-----------------------------------------------------------------------

Hành trình tìm kiếm và đề cử TOP 100 trái cây có giá trị kinh tế của 63 tỉnh thành Việt Nam được Tổ chức Kỷ lục Việt Nam (VietKings) giao cho Trung tâm BEST Việt Nam triển khai từ đầu tháng 5/2023 với tiêu chí và góc nhìn của Ban quản lý hành trình TOP-BEST. Đây là tiền đề cơ sở để Trung tâm BEST Việt Nam tìm kiếm và giới thiệu TOP 100 trái cây có giá trị kinh tế của 63 tỉnh thành Việt Nam năm 2023. Ngoài ra, Ban quản lý hành trình cũng mong muốn nhận thêm được nhiều đề cử từ các Sở, Ban ngành địa phương trên cả nước để có thể chọn lựa những sản phẩm trái cây có giá trị kinh tế của 63 tỉnh thành Việt Nam. 

Mọi thông tin xin liên hệ xin gửi về:

TỔ CHỨC KỶ LỤC VIỆT NAM (VIETKINGS) - TRUNG TÂM BEST VIỆT NAM (BESTPLUS)

 Địa chỉ: 148 Hồng Hà, Phường 9, Quận Phú Nhuận, TP.Hồ Chí Minh 

Liên hệ: Ms Nga – 078 5555 145

Email: 

Website: www.kyluc.vn/ www.bestplus.vn