Sông Thu Bồn có diện tích lưu vực rộng 10.350 km2, là một trong những sông nội địa có lưu vực lớn nhất Việt Nam. Sông bắt nguồn từ đỉnh núi Ngọc Linh cao 2598 mét, ban đầu Thu Bồn chỉ là dòng sông nhỏ âm thầm chảy qua các ghềnh đá cheo leo trên vùng núi phía Tây Nam của tỉnh Quảng Nam. Nhờ tăng thêm lưu lượng từ sông Tiên, sông Tranh trên địa hạt Trà My và Tiên Phước, sông Thu Bồn vượt qua bao đồi núi đưa phù sa bồi đắp cho vùng Quế Sơn, Đại Lộc, Duy Xuyên. Tại đây, Thu Bồn hội ngộ cùng sông Vu Gia, trải phù sa ra khắp vùng đất Điện Bàn theo hai hướng: hướng Bắc vẫn là hướng chính với tên Thu Bồn (có nơi còn gọi là sông Chợ Củi, hướng Nam nhánh nhỏ hơn là sông Bà Rén. Gần đến biển, Thu Bồn và Bà Rén gặp lại nhau để hoà với dòng Trường Giang chảy qua phố cổ Hội An rồi đổ ra biển Cửa Đại.

Dân gian vẫn truyền nhau câu chuyện nàng thôn nữ Chiêm Sơn. Chúa thượng Nguyễn Phước Lan lúc còn trẻ sống với cha là Thụy Quận Công đang trấn thủ Quảng Nam, tại dinh trấn Thanh Chiêm. Vào một đêm trăng, công tử Nguyễn Phước Lan cùng cha thả thuyền rong chơi trên dòng Thu Bồn. Giữa đêm trăng thanh vắng bỗng có tiếng hát véo von từ một nương dâu vọng lại. Thuyền rồng vội ghé đậu ở ghềnh điện Châu. Và dưới bãi dâu xanh nhuộm ánh trăng vàng, Nguyễn Phước Lan - sau này là Chúa thượng, đã bàng hoàng trước sắc đẹp của cô thôn nữ họ Đoàn, người huyện Tiên Phước, thuộc phủ điện Bàn. Chúa cho rước về cung và cô hái dâu họ Đoàn bên dòng sông Thu Bồn kia trở thành Hiếu Chiêu Hoàng hậu, mẹ của Thái Tôn Nguyễn Phước Tần tức chúa Hiền. Hiện nay, ở Chiêm Sơn (Duy Xuyên), về phía Tây Gò Cốc Hùng, còn có lăng Vĩnh Viễn, thờ bà Hiếu Chiêu hoàng hậu. Dòng sông Thu Bồn cũng sâu sắc lắng đọng trong ký ức và tình cảm của nhiều văn sĩ đất Quảng. Trong bài thơ "Từ vùng đất quê hương", nhà văn Nguyễn Văn Bổng viết về dòng sông Thu Bồn: "Từ làng tôi đi Hội An thì buổi chiều ra bến trên sông Thu Bồn, xuống đò. Tối, đò nhổ, rời bến, lúc chống chèo, lúc căng buồm chạy phăng phăng trên mặt nước. Nửa đêm thức giấc, chập chờn trong tiếng hò. Tiếng hò văng vẳng đâu sau lái đò mình; ơi ới trên những chiếc khác cùng xuôi dòng sông, giọng nam nữ đối đáp nhau vang vọng giữa trăng nước...Sáng hôm sau mở mắt, đò đã cắm sào bến Hội An. Hai bên sông, bên này thị xã, bên kia Cẩm Phô, tiếng gà gáy. Trên mặt nước và đường phố tiếng rao cháo hến, khoai Tiên đỏa, mì Quảng, bánh mì mật nạm (sốt vang)". Con sông Thu Bồn có màu nước trong xanh, có bãi dâu bạt ngàn, có núi Thạch Bích, có nhiều câu hò, câu hát.

Ngày thường, dòng sông Thu Bồn khá hiền hòa và đằm thắm. Dù vậy, nhịp sống trên sông không kém phần sôi động. Sông cung cấp nguồn lợi thủy sản đa dạng và phong phú cho người dân xứ Quảng, là nguồn sống của nhiều gia đình ngư dân suốt chiều dọc của dòng chảy. Mùa lũ, Thu Bồn không đến mức quá hung dữ. Người nông dân thường trông chờ những dòng nước lớn từ thượng nguồn đổ về, mang theo lượng phù sa lớn giúp cây cối, hoa màu ở các triền bãi hai bên sông được tốt tươi.

Sông Thu Bồn Hội An trải dài hàng trăm cây số mỗi nơi nó đi qua đã để lại không biết bao nhiêu dấu ấn, sự giao lưu và tiếp biến văn hóa giúp bản sắc văn hóa hai bên bờ sông vô cùng độc đáo phải kể đến như: Phố cổ Hội An, làng rau Trà Quế, làng gốm Cổ Thanh Hà, Cửa Đại,… Nhờ có sông Thu Bồn Hội An mà cuộc sống của người dân xứ Quảng trở nên ấm no sung túc hơn, sông mang về phù sa cho những cánh đồng tươi tốt, mang về tôm cá đầy ắp cho những bác ngư dân, mang theo những ước mơ của người dân xứ Quảng để đưa những sản phẩm thủ công của quê mình đến với thế giới như làng dệt vải Tằm Tang , làng gốm Thanh Hà thông qua cảng biển Cửa Đại Hội An.

Không chỉ nuôi sống con người xứ Quảng mà sông Thu Bồn Hội An còn là nơi diễn ra cuộc chiến đấu ác liệt của dân quân ta với thực dân Pháp và bọn xâm lược Mỹ. Trong cuộc kháng chiến chống Pháp (1946-1954), sông Thu Bồn là một ranh giới: Hữu ngạn trở lên phía Tây là vùng tự do; tả ngạn về phía đông là vùng tạm chiếm. Biết bao cuộc chiến đấu ác liệt chống thực dân Pháp và xâm lược Mỹ đã diễn ra hai bên bờ và ngay cả trên sông này. Không kể bao nhiên chiến sĩ cách mạng, bao nhiêu bộ đội, dân quân du kích, những người dân thường yêu nước đã vĩnh viễn nằm lại trên những mảnh đất gắn bó với dòng sông. Những con người ấy trở nên bất tử. Còn dòng sông Thu Bồn thì mãi mãi tươi đẹp, như một dòng mạch tràn đầy sinh lực của mảnh đất Quảng Nam - Đà Nẵng.

Sông Thu Bồn đoạn từ cầu Cửa Đại đến cầu Giao Thủy thuộc địa phận các huyện Duy Xuyên, Đại Lộc, thị xã Điện Bàn và TP Hội An - là vùng có vị trí, điều kiện tự nhiên hết sức thuận lợi, nền văn hóa đa dạng, phong phú. Thu Bồn chính là con sông nối liền 2 Di sản Văn hóa thế giới Hội An và Mỹ Sơn. Từ Cửa Đại đến Giao Thủy là khu vực chứa đựng những giá trị văn hóa đặc sắc, làm nên nét đặc trưng như các di tích lịch sử văn hóa Chăm Pa (khu đền tháp Mỹ Sơn, kinh đô Trà Kiệu), lăng mộ Bà Thứ Phi và các tướng Tây Sơn. Đây cũng là vùng đất có nhiều làng nghề truyền thống lâu đời. Trải qua bao thăng trầm, nhiều làng nghề nơi đây vẫn trường tồn với thời gian như là chứng nhân của lịch sử. Khu vực hạ lưu sông Thu Bồn nằm trong vùng đệm của Khu Dự trữ sinh quyển thế giới Cù lao Chàm, với hệ sinh vật đa dạng phong phú đã tạo nên những vùng cảnh quan đa dạng, thuận lợi trong việc khai thác, phát triển du lịch. Hiếm có dòng sông nào trên thế giới vắt ngang qua 2 di sản của nhân loại và trở thành một phần quan trọng của khu dự trữ sinh quyển thế giới.

​

Dòng sông Thu Bồn trải qua biết bao sóng gió, bao thăng trầm, lấp vùi của thời gian nhưng vẫn giữ được vẻ đẹp hiền hoà của riêng mình, đã trở thành một điểm đến Hội An, nơi lưu giữ lịch sử lâu đời, lưu giữ những giá trị vĩnh hằng.