Lịch sử làng trống Đọi Tam

Căn cứ vào sử sách, hồ sơ di tích cấp quốc gia đình Đọi Tam, dấu tích khảo cổ và các truyền thuyết ở địa phương, nghề làm trống Đọi Tam tồn tại hơn một nghìn năm. Theo dân làng, có 3 câu chuyện kể về ông tổ nghề của nghề làm trống Đọi Tam, nội dung các câu chuyện đều nói về ông tổ nghề của nghề làm trống Đọi Tam là hai anh em ông Nguyễn Đức Năng và Nguyễn Đức Bản. Sau khi mất, hai ông được nhân dân tôn thờ tại di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia đình Đọi Tam và mộ thờ hai ông hiện nay vẫn còn nằm sát ngay chân núi Đọi.

Đình làng Đọi Tam - nơi thờ ông tổ nghề trống. (Ảnh: internet)

Ngày xưa theo tục lệ, nghề làm trống Đọi Tam là nghề cha truyền con nối, chỉ truyền cho con trai và con dâu, không truyền cho con gái và con rể, hay người ngoài nên đến thời nay, chỉ có duy nhất người dân thôn Đọi Tam mới có nghề làm trống. Trong những năm gần đây, con gái cũng được truyền dạy nghề kỹ lưỡng. Không chỉ truyền nghề cho nữ giới, Đọi Tam còn có đội trống gái, có một không hai ở Việt Nam hiện nay chuyên phục vụ lễ hội và các ngày trọng đại của tỉnh, của thị xã. Ngày 20/12/2019, di sản văn hóa phi vật thể nghề làm trống Đọi Tam đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Làng nghề với lịch sử hơn một ngàn năm được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. (Ảnh: internet)

Trong suốt chiều dài lịch sử, nghề làm trống và sản phẩm trống Đọi Tam luôn giữ một vai trò quan trọng trong đời sống xã hội. Trống của làng nghề Đọi Tam là sản phẩm đặc biệt được sử dụng với nhiều công năng gắn với văn hóa như: Trống thờ, trống trong đời sống nghệ thuật dân gian, trống được sử dụng là công cụ truyền tải thông tin… Vì vậy, nghề làm trống và sản phẩm trống có một giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật nhất định trong lịch sử dân tộc nước nhà.

Sản phẩm trống Đọi Tam nổi tiếng bền đẹp, được sử dụng trong nhiêu hoạt động lễ hội, văn hóa khác nhau. (Ảnh: internet)

Sản phẩm trống của Đọi Tam được tiêu thụ trên mọi miền của tổ quốc. Hiện trên địa bàn thôn có 62 cơ sản xuất kinh doanh trống. Với bản tính năng động, nhạy bén, người thợ làng nghề trống Đọi Tam luôn tìm tòi và sáng tạo, các sản phẩm luôn đáp ứng được thị hiếu, thẩm mỹ của người sử dụng. Nếu như trước đây, các nghệ nhân làm các loại trống tròn, tang gỗ thì hiện nay xuất hiện nhiều kiểu trống mới, thậm chí các các loại trống của các dân tộc ít người như Chăm, Khơme và cả các loại trống là sản phẩm nhỏ trang trí để phục vụ nhu cầu của khách du lịch. Từ đó, nghề làm trống đã mang lại lợi ích về kinh tế, nhiều người thợ đã làm giàu trên chính mảnh đất quê hương chiêm trũng bằng chính bàn tay khối óc của mình.

Sản phẩm trống Đọi Tam ngày càng phát triển đa dạng và phong phú. (Ảnh: internet)

Quy trình sản xuất trống Đọi Tam trải qua các công đoạn: Làm da, làm tang và bưng trống. Để có một sản phẩm tốt, việc chọn nguyên liệu cũng rất công phu, tỉ mỉ. Nguyên liệu để làm trống là gỗ và da trâu. Gỗ để làm tang trống (thân) còn da trâu để bưng mặt trống. Người thợ trống ở Đọi Tam đúc kết kinh nghiệm làm trống qua câu ca: “Da trâu tang mít, đánh ít kêu nhiều". Có nghĩa là: Da trâu làm mặt trống và gỗ mít làm tang thì trống sẽ rất tốt. Tang trống phải là loại gỗ mít già, vừa nhẹ, không bị ngót và quan trọng nhất là giữ được “tiếng”. Người dân Đọi Tam chỉ dùng da trâu cái để bưng mặt trống, da được chọn thường là da của những con trâu già có độ bền, dẻo và dai hơn. Khi mua da, chọn con da có nhiều nếp nhăn, lông bạc. Da trâu để làm trống tối kỵ chọn da của những con trâu béo, trâu trắng. Công đoạn căng mặt trống cũng hết sức quan trọng, sao cho vừa căng lại vừa kín, khi đánh tạo tiếng kêu giòn, vang.

Mỗi công đoạn làm trống đều được người thợ chăm chút công phu, tỉ mỉ. (Ảnh: internet)

Trống Đọi Tam nổi tiếng nhờ độ bền, đẹp, nhờ bí quyết riêng cũng như tinh thần trách nhiệm của người thợ. Những người thợ trống Đọi Tam thường đi mua da trâu vào những ngày trời nắng và khi đem về là phải phơi ngay. Dưới cái nắng gay gắt, da trâu được hong khô. Có như vậy tiếng trống mới ấm, vang xa. Trong quá trình bào da, những người thợ có tay nghề phải dồn hết tâm trí vào công việc. Nếu miếng da trâu dày hoặc mỏng hơn “tiêu chuẩn”, tiếng trống sẽ biến âm. Thế nên, cùng một trống cái, hai mặt trống sẽ cho những âm thanh rất khác nhau.

Những chiếc trống từ lâu đã gắn liền với cuộc sống và văn hóa người dân làng Đọi Tam. (Ảnh: internet)

Các nghệ nhân trong làng trống Đọi Tam vinh dự là những người được lựa chọn làm những chiếc trống phục vụ đại lễ kỉ niệm 1000 năm Thăng Long – Hà Nội. Làng trống Đọi Tam đã đóng góp gần 2.000 trống lớn, nhỏ, trong đó có chiếc trống to nhất Việt Nam do Tổ chức Kỷ lục Việt Nam VietKings ghi nhận với chiều cao 3,1m, đường kính 2,35m, nặng khoảng 1.300kg. Người Đọi Tam còn giỏi chơi trống. Không chỉ biểu diễn trong làng vào ngày lễ hội mùng 6 tháng giêng hằng năm, mỗi khi có nơi mời là đội trống lại lên đường. Dàn trống hàng trăm chiếc lớn nhỏ để trong đình lại được dịp lên ô tô theo nghệ nhân đi biểu diễn.

Trống và nghệ nhân làng Đọi Tam tại đại lễ kỉ niệm 1000 năm Thăng Long – Hà Nội. (Ảnh: internet)

Âm sắc riêng của trống Đọi Tam từ lâu đã ăn sâu và tâm thức người dân Hà nam nói riêng và cả nước nói chung. Ngày nay, việc bảo tồn và phát huy giá trị của di sản văn hóa làng Đọi Tam gắn liền với phát triển các loại hình du lịch làng nghề, du lịch sinh thái. Nghề làm trống Đọi Tam đã trải qua không ít biến cố, thằng trầm. Nhưng với nỗ lực giữ gìn và bảo tồn, trống Đọi Tam ngày càng có nhiều bước tiến mạnh mẽ đóng góp để giữ gìn bản sắc dân tộc và nâng tầm thương hiệu.