Trụ sở Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh là một trong những công trình kiến trúc cổ điển ở Thành phố Hồ Chí Minh, được xây dựng từ năm 1898 đến 1909. Thời Pháp thuộc, tòa nhà này có tên là Hôtel de ville trong tiếng Pháp hay Dinh xã Tây trong tiếng Việt. Đến thời Việt Nam Cộng hòa, nó được gọi là Tòa đô chánh Sài Gòn vì là nơi làm việc và hội họp của chính quyền thủ đô. Từ sau ngày Việt Nam thống nhất đến nay, tòa nhà là nơi làm việc của Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh, Hội đồng nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh và một số cơ quan khác.
Trụ sở Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh được xây dựng khoảng cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Trải qua những lịch sử thăng trầm, tòa nhà như một chứng nhân cho lịch sử hình thành và phát triển của Sài Gòn – Thành phố Hồ Chí Minh. Ngày nay, trụ sở Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh không chỉ giữ kiến trúc cổ kính mà càng trở nên bề thế và lộng lẫy. Công trình mang nhiều giá trị lịch sử - văn hóa, là điểm nhấn giữa khu trung tâm thành phố năng động và hiện đại, là điểm tham quan nổi tiếng thu hút du khách trong và ngoài nước.
[WOWTIMES] Lịch sử hình thành và xây dựng Trụ sở UBND thành phố Hồ Chí Minh
Ngày 27/7/1895, Hội đồng thành phố có công văn về việc tổ chức “Chương trình thi tuyển dự án xây dựng Tòa Thị chính”.
Ngày 19/5/1896, Đốc lý Sài Gòn đã có công văn gửi Thống đốc Nam kỳ về việc chọn địa điểm xây dựng Tòa Thị chính. Địa điểm được chọn để xây dựng Tòa Thị chính là khu đất cao, địa thế vững chãi phía cuối đường Charner (nay là đường Nguyễn Huệ), tầm nhìn được mở rộng về hướng sông Sài Gòn.
Năm 1898, Tòa Thị chính được khởi công xây dựng theo thiết kế của kiến trúc sư Paul Gardès. Tòa nhà gồm một khối sảnh ở giữa và hai khối nhà một tầng ở hai bên khối sảnh. Phần trang trí kiến trúc được giao cho nhà điêu khắc trẻ tuổi tài năng Louis Lucien Ruffier.
Năm 1907, sau những bất đồng ý kiến giữa Ruffier và các Nghị viên trong Hội đồng thành phố, công việc trang trí tòa nhà được bàn giao cho họa sĩ Bonnet.
Năm 1909, Tòa Thị chính được khánh thành với sự tham dự của Toàn quyền Đông Dương. Tòa Thị chính có tên gọi tiếng Pháp là Hôtel de ville de Saigon, người dân thành phố quen gọi là Dinh Đốc lý hay Dinh Xã Tây.
Ngày 25/8/1945, tại đây đã ghi dấu sự kiện lịch sử của Ủy ban Hành chánh Lâm thời Nam Bộ: từ ban công của Tòa Thị chính Thành phố, bác sĩ Phạm Ngọc Thạch đã tuyên đọc danh sách Ủy ban Hành chánh lâm thời Nam Bộ trong tiếng hoan hô của hàng trăm đồng bào. Sự kiện đã để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng nhân dân cả nước nói chung và nhân dân Thành phố Sài Gòn nói riêng.
Năm 1966, để mở rộng thêm các văn phòng, trong khuôn viên tòa nhà xây dựng thêm ba khối nhà bốn tầng.
Sau ngày 30/4/1975, nơi đây là văn phòng của Ban Chính quyền và Ban Kiểm tra của Ủy ban Quân quản Sài Gòn.
Ngày 02/7/1976, Quốc hội Việt Nam quyết định đổi tên Thành phố Sài Gòn – Gia Định thành Thành phố Hồ Chí Minh, tòa nhà được sử dụng làm trụ sở làm việc của chính quyền Thành phố Hồ Chí Minh.
Kiến trúc của tòa nhà tiếp thu từ Toà Thị chính ở Paris theo phong cách Phục Hưng. Toàn bộ mặt tiền tòa nhà mang phong cách kiến trúc của thời Đệ Tam Cộng hoà Pháp, với tháp chuông, thức cột và cửa vòm. Trên trán tường nổi bật trang trí tràng hoa, điêu khắc hình tượng người phụ nữ và những đứa trẻ. Hình tượng mũ tự do Phrygia, vành nguyệt quế và nhà cách mạng, là mô típ lập lại suốt mặt tiền tòa nhà.
Chính giữa tháp đắp phù điêu hình một nữ thần, và hai thiên thần nhỏ đang chế ngự các con thú. Trên mặt chính mỗi tầng tháp đắp tượng hai nữ thần tay cầm thanh gươm, chung quanh là những sản vật địa phương. Bộ ba phù điêu này (giữa, trái, phải) là hình tượng nhân cách hóa quốc gia về Nữ thần Marianne - được coi là hiện thân cho Cộng hòa Pháp, biểu hiện cho những giá trị tự do, bình đẳng, bác ái.
Ngày nay, trụ sở Ủy ban nhân dân Thành phố gồm có khu nhà A1, A2, B1, B2, B3 và nhà C. Khối nhà A1 là công trình được xây dựng sớm nhất, nội thất và ngoại thất công trình phong phú mô – tip trang trí, kết hợp các kiểu Louis XV, hình kỷ hà của phong cách Art Décord và Nouveau. Vật liệu xây dựng chủ yếu là xi măng, gạch, đá xanh, sắt và gỗ, màu sắc chủ đạo của công trình là màu vàng, xanh lá và trắng. Một số khối nhà xây dựng muộn hơn được xem xét kỹ lưỡng để đảm bảo hài hòa với tổng thể kiến trúc.
Trải qua các lần trùng tu, nâng cấp, tôn tạo, trụ sở Ủy ban nhân dân thành phố không chỉ gìn giữ được những nét cổ kính, thanh lịch vốn có mà còn trở nên tráng lệ, rực rỡ hơn với hệ thống chiếu sáng nghệ thuật. Nhiều năm qua, tòa nhà luôn được các nhà khoa học, các nhà chuyên môn, các chuyên gia đánh giá cao về tính mỹ thuật và nhận định đây là công trình có giá trị lịch sử - văn hóa, mang dấu ấn kiến trúc cho một thời kỳ lịch sử của Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh.
