Nằm tại phường Bửu Long, thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai Văn Miếu Trấn Biên là báu vật lịch sử vô giá, hàm chứa giá trị văn hóa và tâm linh đầy ấn tượng giữa đất Đồng Nai.

Toàn cảnh di tích Văn miếu Trấn Biên

Theo các cứ liệu lịch sử, trong số 3 văn miếu ở 6 tỉnh Nam Bộ lúc bấy giờ, Văn miếu Trấn Biên được xây dựng sớm nhất. Năm 1698, khi Thống suất Nguyễn Hữu Cảnh vào đến xứ Đồng Nai, thì vùng đất ấy đã khá trù phú với một thương cảng sầm uất, đó là Cù lao Phố. Để có nơi tôn vinh các giá trị tinh hoa văn hóa - giáo dục dân tộc Việt ở vùng đất mới, 17 năm sau - tức năm Ất Mùi (1715), chúa Nguyễn Phúc Chu sai trấn thủ Nguyễn Phan Long và Ký lục Phạm Khánh Đức xây dựng Văn miếu Trấn Biên. Đó là văn miếu đầu tiên được xây dựng tại xứ Đàng Trong, có trước cả văn miếu ở Vĩnh Long, Gia Định và Huế. Văn miếu Trấn Biên có hai lần được trùng tu lớn: Lần trùng tu thứ nhất vào năm Giáp Dần (năm 1794) và lần trùng tu thứ hai vào năm Tự Đức thứ năm (Nhâm Tý, 1752).

Theo mô tả của Đại Nam nhất thống chí, Văn miếu Trấn Biên được xây dựng trên thế đất đẹp: Phía nam trông ra sông Phước Giang, phía bắc dựa vào núi Long Sơn, là một nơi cảnh đẹp thanh tú, cỏ cây tươi tốt…Bên trong rường cột chạm trổ, tinh xảo… Trong thành trăm hoa tươi tốt, có những cây tòng, cam quýt, bưởi, hoa sứ, mít, xoài, chuối và quả hồng xiêm đầy rẫy, sum sê, quả sai lại lớn…. Văn Miếu Trấn Biên có kiến trúc tương tự Văn Miếu Quốc Tử Giám và theo hơi hướng kinh thành Huế xưa với các công trình như nhà thờ chính, sân hành lễ cùng các chi tiết chạm khắc nổi tinh tế trên mái vòm cong, cổng và nhà bia. Đây là chi tiết thể hiện tinh thần hiếu học, tôn sư trọng đạo của văn hóa người Việt.

Văn miếu Trấn Biên có lối kiến trúc tương tự Văn miếu Quốc Tử Giám

Bao bọc chung quanh khuôn viên Văn Miếu Trấn Biên là cây cối sum suê cùng sông nước mát mẻ, tạo cảm giác mát mẻ, thanh bình cho bất kỳ ai ghé đến. Sự hòa quyện giữa nét đẹp kiến trúc và vẻ đẹp thiên nhiên đã vẽ nên khung cảnh Văn Miếu Trấn Biên yên bình, thu hút bao người chẳng nỡ rời đi.

Văn miếu môn với mái vòm vút cong, được trang hoàng hoa văn lộng lẫy, khiến cho không gian thêm phần linh thiêng, uy nghi. 

Ngay phía sau là khuôn viên chính của Văn Miếu Trấn Biên với sân đình rộng lớn. Đây là nơi tổ chức các nghi lễ cũng như hoạt động dạy học. Sân được lát gạch men, chung quanh rợp bóng cổ thụ rất thoáng đãng. Khu thờ tự chính của Văn miếu rộng 2 ha. Từ cổng vào lần lượt là nhà bia, Khuê Văn Các, hồ Tịnh Quang, cổng Tam Quan, nhà bia Khổng Tử và khu thờ chính. Xung quanh còn có nhà truyền thống, thư khố, văn vật khố chứa đựng nhiều hiện vật quý giá gắn liền với lịch sử hình thành và phát triển của vùng đất Biên Hòa – Đồng Nai.

Ngay sau cổng tam quan là Nhà bia và sân đình rộng lớn

Phía sau Khuê Văn Các ngay giữa trung tâm văn miếu là Hồ Quang Tỉnh rộng lớn

 

Tiếp theo, sau hồ Tịnh Quang là Đại Thành Môn. Đây là một hạng mục kiến trúc đặc trưng của các Văn Miếu, dẫn vào khu thờ chính. Đại Thành Môn có kiến trúc kiểu tam quan, mái ngói; hai phía có tường gạch hoa.

 

Sau Đại Thành Môn là tượng Khổng Tử - ông tổ của Nho giáo, đặt dưới một kiến trúc có mái, tiếp theo là sân hành lễ và nhà thờ chính

 

Tất cả công trình tại Văn Miếu đều được phủ bằng những lớp mái ngói có màu xanh ngọc kết hợp với những kiến trúc chạm trổ rồng, phụng,... mang tính biểu trưng cho truyền thống văn hóa Việt Nam trông rất ấn tượng

 

Nhà thờ chính là công trình có quy mô lớn nhất trong toàn bộ khuôn viên Văn Miếu Trấn Biên. Được xây dựng theo kiến trúc cổ xưa, lấy cảm hứng từ nhà ba gian hai chái, nhà thờ chính còn được lót gạch tàu, sơn son thếp vàng cùng cột nhà treo đôi liễn đối, thể hiện sự cân đối, hài hòa. Trong khu thờ chính, gian trung tâm thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh - anh hùng giải phóng dân tộc Việt Nam, danh nhân văn hóa thế giới. Gian bên trái thờ các vị danh nhân văn hóa tiêu biểu của Việt Nam gồm: Chu Văn An, Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Lê Quý Đôn, Nguyễn Du. Gian bên phải thờ những danh nhân văn hóa gắn liền với vùng đất Biên Hòa - Đồng Nai và Nam Bộ xưa: Võ Trường Toản, Đặng Đức Thuật, Trịnh Hoài Đức, Lê Quang Định, Ngô Nhơn Tịnh, Nguyễn Đình Chiểu, Bùi Hữu Nghĩa.

Nhà thờ chính là một kiến trúc 7 gian, hai chái với 3 tầng mái; có nhiều chi tiết đậm tính dân tộc, bên trong cột, kèo và các bao lam, hoành phi, câu đối được sơn son thếp vàng.

 

Trung tâm là nơi thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh, với biểu tượng trống đồng ngay phía sau

 

 Phía trái là nơi thờ danh nhân văn hóa Việt Nam, còn bên phải là nơi thờ danh nhân đất Nam Bộ

 

Phía trước hai bên nhà thờ chính là: Văn vật khố (nơi trưng bày 4 làng nghề truyền thống của Biên Hòa – Đồng Nai: nghề đồng, nghề mộc, nghề đá, nghề gốm); đăng đối với Văn vật khố là Thư khố - nơi trưng bày các thư tịch cổ, các tài liệu, sách báo... viết về lịch sử, văn hóa, con người vùng đất Biên Hòa - Đồng Nai xưa và nay. 

 

Tấm bia đá có khắc chữ “Văn” trong nhà Thư khố.

 

Trong gian thờ tự còn có các hiện vật mang tính gắn kết, nối tiếp mạch nguồn dân tộc như: Văn bia Tiến sĩ khoa thi 1442 (phục chế), Trống hội Thăng Long, Tủ thờ 18 ký đất và 18 ký nước lấy từ Đền Hùng…

 

Hàng năm, tại Văn Miếu Trấn Biên cũng tổ chức nhiều lễ hội để các thế hệ trẻ học tập , noi gương ông cha ta ngày xưa. Văn miếu này thể hiện rõ vai trò là trung tâm giáo dục, văn hóa của tỉnh Đồng Nai nói chung và vùng đất phía Nam nói riêng. Ngày 18/8/2016, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã quyết định xếp hạng Văn miếu Trấn Biên là Di tích cấp Quốc gia.

Văn Miếu Trấn Biên không chỉ đơn thuần là nơi tôn vinh các bậc danh nhân, hiền tài và những bậc học trưởng có công lao đối với đất nước mà còn là một không gian tâm linh trang nghiêm, mang đậm nét đẹp truyền thống của dân tộc. Với kiến trúc cổ kính, hài hòa cùng cảnh quan thiên nhiên thanh tịnh, nơi đây trở thành điểm đến đầy ý nghĩa, thu hút đông đảo du khách, học giả và những người yêu thích lịch sử, văn hóa. Mỗi góc nhỏ của Văn Miếu Trấn Biên đều gợi lên sự tôn kính, lòng biết ơn đối với những người đã góp phần xây dựng nền học vấn nước nhà, đồng thời tạo nên một không gian thiêng liêng, nơi con người tìm về sự bình yên trong tâm hồn và chiêm nghiệm những giá trị truyền thống cao đẹp.

 

THÀNH TỰU KỶ LỤC: - Ngày 02/07/2013, Tổ chức Kỷ lục Việt Nam đã xác lập kỷ lục đến Trung tâm Văn miếu Trấn Biên với nội dung "Mô hình trống đồng làm bằng hoa lớn nhất "